Historia Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa (1863 – 2023)

Kim był Gustaw Adolf ?

Był synem króla szwedzkiego Karola IX z dynastii Wazów, urodzonym w Sztokholmie 09 grudnia 1594 r. Po śmierci ojca w 1611 r., jako siedemnastoletni chłopiec wstąpił na tron i objął rządy. Był to bardzo trudny czas dla Szwecji. Z jednej strony zagrażały jej Dania i Rosja a z drugiej pretensje do tronu zgłaszał król polski Zygmunt III Waza, kuzyn Gustawa Adolfa. W tej sytuacji Gustaw Adolf zrezygnował z jednoczesnego prowadzenia wojny z trzema państwami: Danią, Rosją i Polską. Dzięki ustępstwom terytorialnym i zobowiązaniu się do wypłaty odszkodowań wojennych zapewnił sobie spokój na granicy z Danią, z którą zawarł traktat pokojowy w Knäred 21 stycznia 1613. Rok później uderzył na państwo moskiewskie i w 1615 roku oblegał Psków, a następnie doprowadził do korzystnego dla Szwecji układu pokojowego w Stołbowie (27 stycznia 1617). To pozwoliło mu zająć się pretensjami Zygmunta III, z którym rozpoczął wieloletnią wojnę dynastyczną, która została zakończona rozejmem w Altmarku  (Starym Targu) dnia 26 września 1629. Zatrzymał w swym ręku większość portów pruskich i dużą część Inflant oraz zapewnił sobie wpływy z ceł pruskich. Zakończenie wojny z Polską pozwoliło mu pośpieszyć na pomoc ewangelikom w Niemczech. W tym czasie trwała już, bowiem najdłuższa z europejskich wojen, nazwana później „Wojną trzydziestoletnią”, która w swej istocie była wojną religijną prowadzoną przez katolickiego cesarza Ferdynanda II z rodu Habsburgów z ewangelikami różnych krajów: Niemiec, Francji, Danii czy Szwecji. Wojskami cesarskimi dowodził czech Albrecht Wallenstein. Wprawdzie jego wojska nie były wstanie pokonać ewangelików z Danii, niemniej jego wojska siały spustoszenie w północnych, protestanckich krajach niemieckich, zapewniając supremację, a wiec panowanie Habsburgom. Gdy cesarz Ferdynand II Habsburg poprzez dokument zwany aktem restytucyjnym nakazał zwrot majątku katolickiego poddanego sekularyzacji lub przejętego przez protestantów od połowy XVI wieku zaniepokoiło to Francje i protestancką Szwecje. Odciążony od spraw polskich szwedzki król Gustaw II Adolf ruszył na Niemcy. Doszło do szeregu bitew. Od dowodzenia wojskami cesarskimi odsunięty został Albrecht Wallenstein a jego miejsce zajął Johan von Tilly dowódca wojsk tzw. Ligi Katolickiej tj. związku katolickich książąt Rzeszy, zawartego w 1609 r. przez katolickich książąt duchownych (m.in. książę elektor-arcybiskup Kolonii, książę elektor-arcybiskup Trewiru, książę elektor-arcybiskup Moguncji) oraz księcia Bawarii Maksymiliana I  jako przywódcy, przeciwko Unii Protestanckiej (zwanej niekiedy Unią Ewangelicką), kierowanej przez elektora Palatynatu Fryderyka IV. Kiedy w roku w roku 1630 Johan von Tilly objął dowództwo nad armią cesarską, nie zdołał jednak nic zdziałać w walkach przeciw Gustawowi Adolfowi. 20 maja 1631 roku wojska Tilly'ego złupiły zdobyty Magdeburg i dokonały masakry ludności cywilnej (protestantów), za aprobatą Tilly'ego. Ten fakt przyczynił się do tego, że książęta ewangeliccy Niemiec północnych, dotąd zwlekający z zjednoczeniem się ze Szwedami, zdecydowali się na współdziałanie. W bitwie pod Breitenfeld 17 września 1631 r. Johan von Tilly został rozbity przez Gustawa Adolfa. Rok później, podczas bitwy z Gustawem Adolfem pod Rain 14 – 15 kwietnia 1632 r, nad rzeką Lech , Johan von Tilly odniósł ciężką ranę i wkrótce zmarł. Na czele wojsk Ligi Katolickiej stanął Albrecht Wallenstein, który ruszył w stronę Saksonii. Nie chcąc dopuścić do połączenia się z wojskami cesarskimi za Wallensteinem ruszył Gustaw Adolf. 06 listopada 1632 r. doszło do bitwy pod Lützen k. Lipska. Zwyciężyły wojska ewangelickie, lecz zwycięstwo zostało drogo okupione – zginął w bitwie Gustaw Adolf. Zginął „lew północy”, wielki rycerz oraz król, obrońca dziedzictwa Reformacji. Broniąc ewangelików nie zwracał się przeciwko praktykom religijnym katolików. Wszędzie, bowiem, gdzie wkraczał ze swoimi wojskami, zezwalał katolikom odprawiać msze. Dążył jednak do tego, by taką samą swobodą mogli cieszyć się wszędzie ewangelicy. Dowodem tego jest fakt, iż papież Urban VIII uznał Gustawa Adolfa za „szlachetnego przeciwnika”, którego walka nie była skierowana „przeciwko ołtarzom”. W dwusetną rocznicę śmierci Gustawa Adolfa uczczono jego pamięć dwoma dziełami. Ewangelicy sascy wystawili w roku 1839 pomnik na polu bitwy pod Lützen. Głównym Elementem pomnika jest prosty kamień z wykutymi inicjałami i datą śmierci: G. A. 1632.Obok pomnika znajduje się nieduży kościół Gustawa Adolfa oraz muzeum upamiętniające życie i dzieło króla.

Drugim dziełem upamiętniającym „lwa północy”, obrońcy dziedzictwa Reformacji było powstanie fundacji wspierającej braci w wierze. W roku 1832 superintendent Lipska prof. D. Christian Großmann – jak pisze ks. Ryszard Janik – podjął testament Gustawa Adolfa by wspierać braci w wierze. W grudniu 1832 roku ogłoszono odezwę wzywającą do utworzenia „Fundacji Gustawa Adolfa”, w której m.in. czytamy: „…Jeżeli wszyscy ewangeliccy chrześcijanie przez swoje niewielkie ofiary stworzą wspólna kasę, to powstanie żywotna i trwała instytucja, która zapewni godną przyszłość”. Powstało, więc stowarzyszenie mające na celu niesienie pomocy ewangelikom żyjącym w diasporze. Za siedzibę obrano Lipsk, gdzie również dzisiaj znajduje się centrala Gustaw Adolf Werk, której Sekretarzem Generalnym jest ks. Enno Haaks. W czasie podziału Niemiec po II Wojnie Światowej siedzibą GAW było Kassel. Gustaw Adolf Werk jest najstarszą ewangelicką organizacją pomocową w Niemczech, która pomaga mniejszościom religijnym na świecie. Partnerami są ewangelickie kościoły mniejszościowe w Europie, Ameryce Łacińskiej oraz Azji Środkowej. Wspiera budowy czy zakup kościołów, miejsc społeczności ludzi wiary, służbę diakonijną i misyjną a także edukacje i szkolenia pracowników kościelnych.